Visie

'Niet alles is zoals het op de eerste blik lijkt

Ons brein is er erg goed in onze waarneming dusdanig te vervormen dat het waargenomen plaatje (voor het brein maakt het niet of het daarbij gaat om een tekening of om ons 'beeld' van een situatie) overeenkomt met onze ervaringen uit het verleden. En soms willen we ook graag iets 'zo en niet anders' zien en dan maakt ons brein het plaatje passend bij onze verwachting of wens.  

             Uitdaging voor ons brein - we zien wat we verwachten te zien, maar dat klopt niet met de feiten 

Omdat we onszelf altijd meenemen

Ik wil een bijdrage leveren om tot een betere verstandhouding met jezelf en daardoor met je paard te komen!  Want als we contact maken met een paard begeven we ons in een sociale interactie. Met een wezen met zijn eigen behoeftes, wensen, gevoelens, een eigen karakter en al zijn ervaringen uit het verleden. Niet anders dus als wezelf! En zoals in ieder ander sociaal contact nemen we daarbij ook in dit contact onze valkuilen mee.  

Paarden kunnen vergeleken met de mens extreem goed observeren, beschikken over veel betere zintuigen. Wij kunnen daarentegen veel beter redeneren en vooruitdenken. Dit vooral is waarin de mens zich onderscheidt van  andere zoogdieren. En daarom zijn WIJ altijd verantwoordelijk voor het welslagen van gezamenlijke activiteiten met ons paard. Helaas staan we ons vaak zelf in de weg om deze verantwoordelijkheid eerlijk onder ogen te (kunnen) zien. Of beter gezegd onze zwaktes en valkuilen zoals angsten, prestatie- of bewijsdrang, afwachtendheid, het gevoel door anderen te kort te worden gedaan, het idee minder te kunnen of te zijn dan anderen, faalangst, het gevoel niet serieus genomen te worden of jezelf niet serieus nemen. En met al deze onze blinde vlekken moet ons paard dan dealen. In het slechtste geval krijgt het paard er zelfs de schuld van. Bijvoorbeeld wanneer we geen duidelijkheid geven (omdat we niet consequent zijn in ons handelen of omdat we geen duidelijk beeld hebben van wat we willen) en daarom het paard of zelf de leiding neemt of vanwege onze  onduidelijkheik simpelweg onzeker wordt en daarom 'vervelend' doet.

Maar hoe snel wordt niet geroepen: "Hij is gewoon dominant!"                                                                                                                                                                                                                                                                                       

'De eerste stap om de beste diertrainer te worden is dat je de verantwoordelijkheid voor ongewenst gedrag van je dier in precies dezelfde mate bereid bent jezelf toe te rekenen als je dat bereid bent te doen voor zijn gewenst gedrag'. 

(Steve Martin, 'The Art of Training Animals')   

Er zijn geen instant oplossingen voor lang bestaande en daarom ingesleten patronen of problemen. En ik heb ook geen nieuwe 'horsemanship' theorie bedacht. Want immers is het ene paard het andere niet. En ook de ene mens is niet de andere. Ook jijzelf moet je bij de manier waarop je met je paard omgaat goed voelen, jezelf kunnen zijn. Dat lukt echter moeilijk als je meent te moeten ageren naar andermans regels indien deze niet goed bij jou als persoon aansluiten. Je loopt dan kans te veel vanuit je hoofd te handelen waardoor je niet authentiek kan zijn. Ieder vogeltje zingt zoals die gebekt is. Daarom moet de methode waarvoor je kiest wel bij je passen. Maar is er dan niet DE ware methode, niet één waarheid voor iedereen? Ik ben bang van niet, net zo min als in de opvoeding van kinderen. Ook over opvoeding zijn de laatste jaren minstens net zo veel boeken geschreven als over 'horsemanship'. Maar  de waarheid is: Als je opvoed volgens een boekje doe je je kind en jezelf te kort tenzij je precies dat kind in huis hebt wat de auteur voor ogen had!  Maar waarom worden dan toch zo veel boeken met uiteenlopende en vaak zelfs contraire stellingen verkocht? Omdat veel mensen niet op zichzelf durven vertrouwen, bang zijn het niet goed te doen en daarom zoeken naar oriëntatie, naar voorbeelden, naar houvast.    

Geloof niet in goeroes maar in jezelf 

Er worden nogal wat beweringen over paarden gedaan zoals:

• Een paard moet uit respect voor je als zijn leider willen werken en niet voor een beloning. Anders zou de machtsverhouding niet duidelijk zijn. Want een leidende merrie geeft de andere paarden ook geen schouderklopjes, toch? Ja klopt, echter vraagt alleen de mens van paarden om dingen te doen, die vanuit het paard gezien volstrekt nutteloos zijn. En die veel complexer of verdergaand zijn dan 'Blijf uit mijn buurt' of 'Volg mij'. Het sociale systeem van een kudde waarin sprake is van wederzijdse afhankelijkheden stelt het overleven van het individu veilig en is in het instinctrepertoire van het paard verankerd. Dit in tegenstelling tot de dingen die wij een paard willen aanleren. 

• Een paard hoort jou als zijn leider nooit uit zichzelf te benaderen maar dient respectvol uit je persoonlijke ruimte te blijven. Alleen op uitnodiging mag hij naar je toekomen. Wel nu, inderdaad zal een ranglager paard niet zomaar  de ruimte van de kuddeleider binnen mogen komen. Tenzij ze met elkaar bevriend zijn. Want paarden onderhouden vriendschappen waarin de ranglagere  ongevraagd de ranghogere mag benaderen. De machtsverhouding treedt hierin op de achtergrond. Wel geeft de ranghogere zijn grenzen aan - maar op een vriendelijke manier!
  

• Een paard hoort niet uit de hand gevoerd (beloond) te worden want dat zou alleen tot opdringerig gedrag leiden. Bovendien zouden alleen roofdieren voer als een beloning kunnen begrijpen omdat grazers van nature eten als vanzelfsprekend zouden ervaren: het gras groeit immers voor hun voeten. Klinkt ergens logisch, maar feit is dat je zelfs een plankton etend visje door voerbeloning nog iets kan leren. Daarom is er ook geen enkel serieus te nemen diertrainer die niet gebruik maakt van voerbeloning. Ook de clicker-training is gebaseerd op de associatie van het clickgeluid met voer. Hmm, zou je ook je kind met een clicker willen opvoeden? Nou ja, omdat sommige paarden (of honden, of...) erg gulzig reageren op de aangeboden voerbeloning en tot bedelen neigen. Hier helpt wederom simpelweg een goede opvoeding, wil zeggen: leg aan je paard uit hoe je het hebben wil: de beloning volgt pas als de rust wederkeert en het paard zich beschaafd gedraagt.   
  

• Een paard heeft er niets aan als tegen hem gepraat wordt, heeft er zelfs last van.  Want paarden praten immers ook niet en kunnen onze woorden niet begrijpen. Om ons verstaanbaar te maken moeten we hun taal leren, de lichaamstaal. Het is zeker nodig om de lichaamstaal van het paard te leren begrijpen, hoe kunnen ze zich anders aan ons verstaanbaar maken. Net zo goed mogen wij verwachten dat het paard onze gesproken taal leert te begrijpen. En dat kunnen paarden verbazingwekkend goed: de stemcommando's stap, draf, galop zal nagenoeg elk paard wel kennen. Maar ze kunnen veel meer commando's leren en onthouden, volgens onderzoekers zelfs meer dan 40. Dus vergelijkbaar intelligent als honden! En vooral reageren ze sterk op wat je zou kunnen noemen de 'intrinsieke  boodschap van een stemgeluid': agressief, bedreigend, gespannen, geruststellend, vriendelijk of blij. Met andere woorden: op onze intentie. En zeker lezen zij ook onze lichaamstaal, dat ligt in hun natuur. Dus weet wat je met je lichaam uitdrukt!    
  

• Elders lees je de stelling dat paarden zouden denken in de oerbeelden van hun voorouders en daarom bijv. in een geopende hand de klauwen van een leeuw zouden herkennen. Avontuurlijke theorie. Hoe weet degene die dat bedacht heeft of er oerbeelden en zo ja welke oerbeelden door het paardenhoofd gaan?  Mijn paarden hebben er in ieder geval heel andere gedachten bij als ik ze met een geopende hand benader!
  

• Net als het geloof dat paarden geen tijdsbesef zouden hebben omdat ze alleen in het hier en nu leven. Terwijl een ieder die wel eens een voerbeurt heeft moeten overslaan weet dat paarden - net als andere dieren - een uitstekend tijdsbesef hebben. De innerlijke klok noemen we dat - het lichaam stelt zich in op tijdsintervallen, dat werkt bij een dier niet anders dan bij de mens. Alleen kunnen dieren niet zoals wij in abstracte begrippen denken en daarom tijdsintervallen niet in telbare eenheden onderverdelen en dus meetbaar maken. Maar ze weten dondersgoed als je te laat bent!     

• Paarden leven in het hier en nu, reageren dus alleen op wat er NU is. Helaas is ook dit een ongegronde veronderstelling. Hoeveel makkelijker zou het anders zijn paarden met een slecht verleden  - en dieren in het algemeen - te 'corrigeren' oftewel hun het vertrouwen (in de mens of in een kudde) weer terug te geven? Paarden net als mensen kunnen getraumatiseerd zijn en soms duurt het lang dit te veranderen,  soms is dit slechts ook maar gedeeltelijk mogelijk.    
  

Als wetenschappelijk geschoolde gedragsdeskundige neem ik geen genoegen met beweringen die niet toetsbaar zijn of zelfs in tegenspraak met observeerbare gegevens. Bovendien vind ik  paarden ook zonder mystificatie of spiritueel bijgeloof fascinerend. Mystificatie is edoch vaak nog beter dan reductie van het dier tot een sportgereedschap en de ontkenning van zijn natuurlijke behoeftes. Het geloof bij veel wedstrijdruiters: Het is een sportpaard. Zo'n paard heeft weidegang  niet of maar even nodig, krijgt genoeg beweging want het wordt stevig getraind. En in de kudde loopt het ook nog eens te veel risico op blessures terwijl de volgende wedstrijd al gepland staat.

Empathie is de richtlijn

Nee, paarden zijn geen mensen op vier benen. We moeten ze niet vermenselijken.  Maar net zo min zijn ze na  meer dan 3000 jaren van domesticatie wilde paarden gebleven die zichzelf wel redden! En ze zijn al helemaal geen bovenaardse wezens met een zevende zintuig of wijze beschermengels die jou helemaal aanvoelen... en wat diens mythes meer zijn. Nog minder zijn het  puur instinctgestuurde wezens, die alleen in het hier en nu leven, zonder fantasie, zonder eigen wensen en verwachtingen, zonder gevoel voor rechtvaardigheid en zonder zelfbewustzijn. Dit soort overtuigingen en aannames zijn in wezen niet meer dan bijgeloof. Kijk naar je paard met je hart: als medewezen met hetzelfde spectrum aan gevoelens en met eigen behoeftes net zoals wij. Kijk met empathie en met liefdevol respect naar je paard, om hem in zijn individualiteit waar te nemen. En kijk net zo naar jezelf en hoe jij je samen met je paard voelt. 

Over geloof valt moeilijk te twisten. Toets jouw 'geloof' aan de feiten, daaraan of het bij je past maar vooral of jouw paard (en jij) er baat bij hebben - zowel psychisch als fysiek! Feit is dat een sportpaard heden ten dage statistisch slechts 8 jaar oud wordt. Daarom wordt een paard van 14 jaar reeds als oud beschouwd.  Daarentegen zijn (hoge school) top-atleten die volgens de klassieke, op partnerschap gebaseerde  prinicipes zijn opgeleid met gemak nog met 26, 27 jaar en ouder gezond en gemotiveerd, wil zeggen met plezier, aan het werk.